Phố Hàng Buồm lưu giữ không khí Hà Nội xưa

Hàng Buồm nằm trên dãy phố ngang cắt trục đường phố thương mại - cái xương sống của khu phố cổ - kéo từ Bờ Hồ qua Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường rồi lên chợ Đồng Xuân, nối thêm Hàng Giấy và cho đến dốc Hàng Than thì gặp đê sông Hồng. Từ cuối thế kỷ XIX, Phố Hàng Buồm là nơi tập trung buôn bán, sinh sống của người Hoa từ Trung Quốc sang Việt Nam sinh sống qua các thời kỳ lịch sử khác nhau. Đến nay, cộng đồng người Hoa không ở đây nữa nhưng nét sầm uất vẫn được giữ lại với những cửa hàng, quán ăn uống nối sang cả các ngõ phố từ Hàng Giày cho tới Tạ Hiện, Mã Mây... Hàng Buồm cũng là một đường phố mà kiến trúc ít thay đổi nhất qua thời gian cho dù cũng đã có một vài ngôi nhà được xây cất lại. Lịch sử Phố Hàng Buồm phố có chiều dài khoảng 300m. Xưa là đất phường Hà Khẩu nằm cạnh cửa sông Tô Lịch (còn gọi là Giang Khẩu), tổng Hữu Túc, huyện Thọ Xương, nơi cửa sông Tô Lịch đổ ra sông Hồng. Hàng Buồm ban đầu chưa phải là nơi tập trung của người Hoa, họ ở phố Việt Đông (nay là phố Hàng Ngang) rồi ở lan sang mấy phố chung quanh đó như Hàng Bồ, phố Phúc Kiến (phố Lãn Ông) rồi đến Hàng Buồm. Nghề sở trường của họ là buôn bán mà Hà Khẩu, nơi có vị trí trên bến dưới thuyền thuận lợi cho việc trao đổi hàng hóa với các địa phương nên phố này đã trở thành nơi buôn bán và cư trú chính của người Hoa Quảng Đông. Cũng từ đó, Hội quán Quảng Đông được xây dựng ngay trên phố, ngày nay nơi này là ngôi trường mẫu giáo. Thời Pháp thuộc, phố có tên Rue des Voiles, sau năm 1954 được chính thức đổi thành tên tiếng Việt là Hàng Buồm. Sản phẩm xưa kia của phố Hàng Buồm là các loại bị, túi, vỉ buồm, chiếu buồm... đan bằng mây, cói. Nguyên liệu được các thuyền chở vào tận sát phố, và cũng các thuyền ấy chở sản phẩm đi các khu vực khác. Sau khi người Hoa chiếm lĩnh phố thì các mặt hàng này dần biến mất. Hoa kiều mở nhiều hiệu ăn ở phố này. Người Việt Nam gốc trong phố phải dọn nhà dần sang phố khác ở. Trong những ngày đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống Thực dân Pháp, Hàng Buồm nằm ở Trung tâm Liên khu I. Do Ủy ban kháng chiến Liên khu cho phép các cửa hàng buôn bán của Hoa kiều được tự do mở cửa nên phố này là nơi duy nhất ở Hà Nội lúc đó có những hoạt động dịch vụ không khác gì thời bình. Một trong hai trạm quân y của Liên khu I cũng được đặt ở đây, số nhà 26. Ngày nay trên phố có nhiều cửa hàng bán bánh kẹo, thực phẩm đóng hộp, các loại rượu bia, nước giải khát. Phố Hàng Buồm còn có nhiều quán bán thực phẩm chín nổi tiếng như thịt quay, bún, nộm... Di tích Phố Hàng Buồm có các di tích lịch sử và địa chỉ văn hóa nổi tiếng như đền Bạch Mã, Hội quán Quảng Đông, Đình Tử Dương... Đình Tử Dương nằm ở số 8, tục gọi là Đình Hàng Thịt vì do phường Hàng thịt gốc ở làng Kim Ngưu bên huyện Văn Giang (Hải Hưng) ra Thăng Long hành nghề lập nên. Đền Bạch Mã nổi tiếng nằm ở số nhà 76, đã được xếp hạng là di tích lịch sử của Thủ đô. Tương truyền, đền có từ thế kỷ thứ IX. Đền thờ Long Đỗ thần quân Quảng Lợi Bạch Mã đại vương. Bạch Mã cũng được coi là vị thần đặc biệt quan trọng trong thần điện của Quốc đô Thăng Long, là một trong “Thăng Long tứ trấn”. Đền Bạch Mã là công trình kiến trúc khá lớn, xây dựng theo hướng Đông Nam, sát hè phố, mặt bằng tổng thể có các công trình trên trục chính gồm nghi môn, phương đình, tiền tế, trung tế và hậu cung. Cạnh đền Bạch Mã xưa kia có chợ Bạch Mã. Vào đời Lê đó là nơi buôn bán sầm uất, trên bến dưới đò tấp nập được coi như một trong tám cảnh tiêu biểu cho thành Thăng Long. Sau này chợ Bạch Mã cùng với chợ Cầu Đông được chuyển về chợ Đồng Xuân. Kiến trúc tiêu biểu nhất còn lại của văn hoá Trung Hoa ở phố cổ Hàng Buồm này là ngôi nhà số 22, vốn là Hội quán của người Hoa xưa, nay là Trường Mẫu giáo Tuổi thơ của quận Hoàn Kiếm. Mặt tiền với lớp mái ngói tráng men “thanh lưu ly” rất đặc trưng và những “con giống” là những tượng gốm các nhân vật trong các tích truyện Trung Hoa hay các vật linh với những nét đặc trưng của một Hội quán của người Hoa như thường gặp ở Hội An (tỉnh Quảng Nam) hay Chợ Lớn (Thành phố Hồ Chí Minh)./.